Column Peter Storm: Haat is geen “fobie”

Het is een gangbare, maar slechte gewoonte om haat en afkeer te benoemen als fobie. Zo heb je homofobie: haat tegen homoseksuelen en homoseksualiteit. Je hebt islamofobie: haat tegen de islam, maar voral tegen haar aanhagers, tegen moslims. Het zijn verkeerde termen, het is meer dan hoogste tijd om deze worden te vervangen door betere.

In de eerste plaats verhult het woord ‘fobie’ hier iets wezenlijks: haat, onrechtmatige, onderdrukkende haat, met potentieel moorddadige consequenties. . Een verwerpelijke houding van totale, gewelddadige afwijzing. Dát is wat klaarblijkelijk Omar Mateen dreef tot zijn moordpartij in Orlando. Het is niet dat hij uit een soort onmacht geen homo ’s kon verdragen. Was dat het geval geweest, dan was hij bij een plek waar zoveel homoseksuelen bijeen waren, kilometers ver weggebleven. Het is ook niet dat hij zijn eigen vermoedelijke homoseksualiteit niet kon verdragen, al zit dat dichter bij de realiteit. Datgene wat overdraaglijk voor hem was, werd ook nog eens totaal afgewezen. Die haat en die afwijzing worden toegedekt door het simpelweg een fobie te noemen, door het af te doen als een bescheiden psychische kwaal.

Dit is verkeerd omdat het van iets maatschappelijks een zaak maakt van individuele pathologische psychologie. Een fobie is een aandoening, een soort psychologische versie van een allergie. Ik heb een lichte fobie voor onweer. Ik schrik er op volstrekt irrationele manier van, het jaagt me overmatige angst aan, ik sluuit me op in de wc zodat ik het licht niet zie, en doe vingers in mijn oren. Anderen hebben zoiets met spinnen, muizen, open ruimtes of juist afgesloten locaties. Het is hinderlijk voor de fobische persoon zelf. Het is volstrekt niet verwijtbaar, en er volgt volstrekt niet uit dat mensen met zo ’n fobie datgene waar ze zo van schrikken, met totale uitroeiing benaderen. Iemand met een spinnenfobie hoeft die spin geen enkele haat toe te dragen. Zo ń iemand weet dondersgoed dat die spin niets te verwijten valt. Uit de buurt van spinnen blijven óf de fobie overwinnen, dat zijn de opties. Alle spinnen de wereld uit is géén optie en wordt door een fobisch persoon dan ook doorgaans niet overwogen.

Maar met maatschappelijke ‘fobieën’ is dat dus anders. Datgene waar iemand die we ‘homofoob’ of ‘islamofoob’ noemen, ‘fobisch’op reageert, moet volgens zo’n iemand weg, het land uit, dood. Het is die haat die het wezenlijk anders maakt. Fobie, oftewel inrationele, panische angst, kán uitgroeien tot of omslaan in haat. Maar het is bepaald niet hetzelfde. En precies die haat maakt het word ‘fobie’ verhullend en misplaatst. Dat neemt niet weg dat die haat diepe psychologische wortels kan hebben, en dat bepaalde uitingen wel degelijk aan fobische, ‘allergische’ reacties doen denken. De angst voor eigen homoseksuele verlangens is komt wellicht fobisch over. Bij Mateen was daar wellicht ook sprake van. Zoals vaker – mogelijk bij hem, zeker bij zovele andere homohaters, van potenrammers tot moordenaars en homovijandige politici – is die angst voor iets in henzelf omgevormd tot haat. Maar door het ‘fobische’ aspect zo naar voren te halen in de benoeming van het verschijnsel, laten we dat ándere, levensgevaarlijke aspect, de haat zèlf, veel te veel buiten beschouwing.

Het gebruik van woorden als ‘homofobie’ is een voorbeeld van taal waarin maatschappelijke verschijnselen en politieke standpunten worden weggepsychologiseerd. Van een totaal verwerpelijke houding en standpunt wordt een vervelend syndroom gemaakt, een psychische aandoening. Ach ja, Mateen kon het niet helpen, hij was nu eenmaal homofoob. Ach ja, je moet met zo ’n Wilders te doen hebben, hij is nu eenmaal islamofoob. Niks daarvan. Mateen haatte homoseksuelen en homo’s, hij was geen lijder aan een allergie maar een door haat en afwijzing gedreven en daardoor levensgevaarlijk persoon. Wilders heeft geen last van jeuk als hij een imam, een moskee of een koran ziet of zo. Wilders háát moslims als groep. Hij wijst ze af. Dat maakt hem tot een levensgevaarlijk persoon. Het gaat om iets politieks, niet om iets uit de individuele psychopathologie.

De psychologisering van verwerpelijke standpunten – homohaat eufemistisch wegschrijven als homofobie bijvoorbeeld – is om nog een andere reden verkeerd. Het is een vorm van ablisme, van afwijzing op basis van fysieke of mentale beperking. Het is trappen naar, in dit geval, mensen met één of andere échte fobie. Het is vergelijkbaar met ‘autist!’ roepen naar iemand die weigert naar jou te luisteren of zich anderszins weinig sociaal opstelt. Je bedoelt er mee iemands verwijtbare gedrag aan de kaak te stellen. Maar je geeft ermee een trap naar mensen die, geheel buiten eigen schuld, zich soms gedragen op een manier waar niet-autisten misschien even aan moeten wennen. Het is vergelijkbaar naar iemand ‘achterlijk’ noemen omdat die naar jouw idee erg onverstandig praat of doet: Immers, ‘achterlijk’ is de denigrerende aanduiding voor mensen met een lichte verstandelijke beperking. In plaats van dat woord te gebruiken voor mensen die ons niet aanstaan, zouden we gebruik van het in zichzelf denigrerende woord beter achterwege kunnen laten. Dat geldt voor ‘achterlijk’. Dat geldt voor ‘autist’, althans waar het als scheldwoord wordt gebruikt. En het geldt vor fobie, waar het niet primair een fobie betreft maar afwijzing en haat.

Het benoemen van verwerpelijke politieke verschijnselen alsof het psychologische ‘aandoeningen’ zijn werkt depolitiserend. Het is tegelijk onderdrukkend richting mensen die met werkelijke psychologische kernmerken worstelen die hen totaal niet kan worden verweten. Dus, in het kaden van het niet wegkijken en alles benoemen, laten we de dingen stellen zoals ze zijn. Mateen was geen ‘homofoob’. Wilders is niet ‘islamofoob’. Mateen was een homohater, Wilders is een moslim-hatende racistische demagoog.

Peter Storm

Peter Storm, muzikant, schrijver, lezer, budgettair beperkt levensgenieter en anarchist. Vond als jongetje vogels en orchideeën leuker dan snelwegen en fabrieken, gaf als puber voorkeur aan Indianen boven cowboys, vond Bob Dylan spannend, werd klein dissidentje, werd weinig groter maar wel dissidenter. Anarchistische voorkeuren, later bijna 20 jaar actief geweest in trotskistische organisatie IS, vanaf 2009 zich ontpopt als anarchist/horizontalistisch pro-revolutionair. Heeft website, schrijft ook elders.

Posted in: Columns